Anadolu'nun zengin kültürel mirası, yüzyıllar boyunca nesilden nesile aktarılan efsaneler ve hikayelerle doludur. Bu eşsiz hazinelerden biri de Tunceli bölgesinde anlatılan Düzgün Baba efsanesidir. Bu efsane, Anadolu'nun mistik geçmişine ışık tutarken, aynı zamanda Türk mitolojisinde önemli bir yer tutan "don değiştirme" kavramını da içerir. Peki, Düzgün Baba efsanesi nedir? Don değiştirerek nasıl beyaz kartal oluyor? Ve don değiştirmek ne anlama geliyor? Gelin, Anadolu'nun bu büyüleyici hikayesine birlikte göz atalım.
Kureyş Dervişi'nin Gelişi
Tunceli bölgesinde nesilden nesile aktarılan hikayelerden biri, 13. yüzyılın başlarında bölgeye gelen Kureyş adlı bir dervişle ilgilidir. Bu derviş, günümüzdeki Kureyşan Ocağı'nın kurucusu olarak bilinir ve geldiği dönemde gösterdiği olağanüstü yeteneklerle insanları etkilemiştir.
Alaeddin Keykubad ile Karşılaşma
Rivayete göre, Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubad'ın bölgeyi ziyareti sırasında, dervişin yetenekleri hakkında şüphe uyandırılır. Sultan, dervişi sınamak için onu huzuruna çağırır ve eğer gerçekten kutsal biri ise yanan bir fırına girmesini ister. Genç derviş, sultanın bir adamını da yanına alarak fırına girer.
Fotoğraf: Pexels/Stok Fotoğraf
Fırın Mucizesi
Fırından çıktıklarında, sultanın adamı içeride gördüklerini anlatır: Ateş yerine buz ve beyaz bir kartal görmüştür. Bu olay üzerine dervişe "Derviş Beyaz" lakabı verilir. Bazı kaynaklarda bu olayın detayları farklı şekillerde anlatılsa da, beyaz kartal figürü hep ön plandadır.
Kartal İnancının Kökeni
Bölgede anlatılan başka bir hikaye, Kureyş'in çocuklarıyla ilgilidir. Bu anlatıya göre, dervişin ilk evliliğinden olan çocukları doğumdan kısa süre sonra ölür. Cenazeleri toprağa gömülmeden bırakıldığında, iki kartal veya kurt görünür ve cenazeleri alıp götürür. Bu olay, bölgedeki kartal inancının temellerinden biri olarak kabul edilir.
Kureyş'in Kerametleri
Asıl adı Seyyid Mahmud olan Kureyş'in, iki önemli yeteneği olduğuna inanılır: Ateşe girebilme ve kartal donuna bürünebilme. Bu yetenekler, sonraki nesillere de aktarılmış ve bölgede anlatılan birçok efsanenin temelini oluşturmuştur.
Don Değiştirmek Ne Demek?
Türk folklorunda sıkça rastlanan "don değiştirme" kavramı, bir kişinin başka bir canlının, genellikle bir hayvanın formuna bürünmesi anlamına gelir. Bu inanış, ruhun geçici olarak farklı bedenlere girebileceği düşüncesine dayanır ve birçok efsanede karşımıza çıkar.
Fotoğraf: Nazimiye Kaymakamlığı/Düzgün Baba Dağı
Düzgün Baba'nın Ortaya Çıkışı
Kureyş'in oğlu Şah Haydar'ın hikayesi de bölgede anlatılan önemli efsanelerdendir. Genç yaşta büyük yetenekler gösteren Şah Haydar, bir dağa çekilerek inzivaya girer. Babasının ona "Yolu düz olsun" demesi üzerine "Düzgün Baba" olarak anılmaya başlar. Bugün bu dağ, önemli bir ziyaret yeri haline gelmiştir.
Düzgün Baba'nın Kerametleri
Düzgün Baba hakkında anlatılan hikayelerin çoğu, onun kartal formuna bürünebilme yeteneği ile ilgilidir. Bölge halkı, ziyaret yerinde her zaman bir kartalın bulunduğuna ve bunun Düzgün Baba'nın tezahürü olduğuna inanır. Bu inanç o kadar güçlüdür ki, eskiden yaşlılar kızdıklarında "Heli-yi Düzgün seni çarpsın" diyerek beddua ederlerdi.